Abdyl Këllezi

[Brari]

gsh
--

kush e gjen nr 1 ta sjelle..

----

DOSSIER II

Ylli Këllezi, tregon për momentet e internimit dhe pushkatimin e babait të tij. Pse nuk e lanë të shoqen ta takonte para pushkatimit

I biri i Këllezit: Ekzekutimi misterioz i babait tim


--------------------------------------------------------------------------------

Fatos Veliu


Viti 1975 në historinë e Shqipërisë komuniste shënoi goditjen e radhës, që vinte pas një epopeje të stërmundimshme shpartallimesh të ndërmarra në ushtri. Menjëherë pas përfundimit të asaj beteje, filloi ajo që u emërtua "lufta në ekonomi", e cila solli viktimat e radhës, që u bënë simbol i etiketimit "armiq të ekonomisë". Koço Theodhosi dhe Abdyl Këllezi ishin dy figurat që ishin njohur deri në atë vit si njerëzit më të aftë dhe më të pushtetshëm. Të dy ishin ministra dhe zëvendëskryeministra, por që gjithsesi furia e goditjes nuk i kurseu. Ata u arrestuan të dy si "armiq të Partisë dhe të popullit" dhe u dënuan me pushkatim. Për sa më sipër, sot flet për gazetën pikërisht i biri i Abdyl Këllezit, Ylli Këllezi. Si erdhi i papritur momenti që u shkarkua babai i tij nga të gjitha funksionet partiake dhe shtetërore. Çfarë ndodhi kur ai shkoi si njeri i thjeshtë në shtëpi. Dorëzimi i detyrës dhe pritja e ankthshme për të shkuar në internimin e paracaktuar. Çfarë ndodhte në fakultetin ku Ylli vijonte studimet e inxhinierisë, ndërsa ishte marrë vesh që i ati ishte shpallur "armik", si dhe shumë hollësi të tjera që ju i lexuat në intervistën e tij të botuar në numrin e kaluar. Ndërkohë, në intervistën e dytë, të cilën po e botojmë më poshtë, Ylli Këllezi shpjegon për situatën kur ai shkoi në stërvitjen ushtarake të planifikuar nga fakulteti, kur në shtëpi të tij pritej makina që do të transferonte prindërit për në zonat e internimit. Dy javët e para të zborit, kur babai i tij nuk ishte demaskuar ende zyrtarisht dhe çfarë ndodhi aty pas komunikatës që dënonte grupin e rrezikshëm armiqësor të Shqipërisë, në të cilin përfshihej edhe Abdyl Këllezi. Si i hoqën të drejtën e mbajtjes së armës dhe përjashtimi nga shkolla. Shkuarja e tij në fshatin Kotë të Vlorës dhe takimi me prindërit. Arrestimi i babait të tij dhe ekzekutimi misterioz, si dhe shumë hollësi të tjera që lidhen me këtë figurë shumë të njohur në Shqipëri, të cilat do t'i ndiqni pikërisht në vijimin e shkrimit të mëposhtëm.


Zoti Ylli, çfarë ndodhi pas shkarkimit të babait tuaj nga funksionet e larta?
Gjithçka që ju tregova në numrin e parë, ndodhi vetëm brenda muajit maj të vitit 1975. Ishte mesi i atij muaji, kur u informuam për përfundimin e mbledhjes së Byrosë Politike, e cila shkarkoi tim atë së bashku me Koço Theodhosin nga të gjitha detyrat që mbante. Pas atij mesmaji kur im atë erdhi në shtëpi si qytetar i thjeshtë dhe ndërkohë i etiketuar nga udhëheqja më e lartë e Partisë së atëhershme si "armik", do të kalonin edhe dy javë të tjera derisa të përfundonte edhe pleniumi i posaçëm, i cili do demaskonte dhe do t'u jepte goditjen përfundimtare njerëzve tanë, të cilët i kishte vënë në shënjestër. Pikërisht pas këtij momenti, unë u largova nga shtëpia për të ikur në stërvitjen ushtarake që bënim si fakultet në fshatin Karpen të Kavajës. Familjen e lashë në ankth të një internimi të menjëhershëm, apo nuk ishte çudi që ai edhe mund të arrestohej ato ditë.

Ju bënë ndonjë diferencim nga shokët e tjerë në stërvitje?
Dy javët e para unë kryeja aktivitet të plotë pa as më të voglin dallim nga të tjerët.

Tashmë ishte marrë vesh gjithçka?
Po, po, ishte marrë vesh dhe nuk është se unë isha mes shokësh si në momentet e mëparshme. Që kur bëmë rreshtimin e parë, më ra në sy menjëherë qëndrimi i ftohtë i shumë shokëve. Kishte ardhur momenti që unë të provoja karakteret dhe tipat. Në dy javët e para, unë merrja pjesë në të gjithë veprimtarinë e fakultetit, madje nuk më kishin hequr dhe armën, siç bënin zakonisht në të tilla raste.

Kur filloi goditja ndaj jush edhe në shkollë?
Ishte pikërisht mesi i atij muaji, pra aty nga 15 qershori (1975), kur u lexua buletini i Komitetit Qendror. Ai buletin u punua në të gjitha fakultetet që ishin atje.

Pse, nuk ishte vetëm inxhinieria?
Jo, ishin disa fakultete të universitetit, si mjekësia, inxhinieria etj.

Pas buletinit, filluan të merren me ju?
Menjëherë pas punimit të buletinit me të gjitha kolektivat, më erdhi radha mua të prisja zyrtarisht goditjet që ishin planifikuar. Menjëherë u mblodh organizata e rinisë, e cila, duke dënuar veprimin armiqësor të tim eti, me një të çuar të dorës (sipas porosisë që kishte) më përjashtoi menjëherë nga gjiri i saj. Kjo do të thoshte se unë automatikisht isha i përjashtuar edhe nga shkolla. Megjithatë, ato ditë nuk më thanë gjë nëse do të rrija në shkollë apo jo, por nuk diskutohej që nuk do të rrija, për faktin që ju shpjegova të përjashtimit nga rinia.

Vazhduat veprimtarinë?
Pas këtij momenti që ju tregova, nuk vazhdova asgjë. Më hoqën armën dhe më lanë të rrija te fjetoret, ndërsa shokët ndiqnin orarin e veprimeve. Ishte situatë shumë e vështirë. Nuk mund ta kuptoni. Gjith ditën mendoja dhe flisja me vete se çfarë kishim bërë që na u vërsulën kështu. Babai kishte punuar gjithë jetën me një pasion të tillë saqë kishte harruar edhe familjen. Nuk kuptoja se ku dreqin i kishte shkelur në kallo. Ndërkohë, isha shumë në merak se çfarë bëhej me familjen time. Çfarë bënte babai im i shtrenjtë, që më kishte kultivuar me një durim të veçantë pasionin dhe kulturën. A ishte në shtëpi në atë moment, apo mos ishte futur qelive të tmerrshme si "armik". Nganjëherë ideja se nund të ishte mes torturash, më sfiliste fare. Nuk kisha më asnjë të drejtë, veçse të torturoja veten duke menduar pa fund. Nuk mund ta kuptojë njeri atë gjendje ku isha unë kur dëgjoja që dikush më shante babanë tim, madje me fjalët më të poshtra, dhe kur mendoja që ai edhe mund të pushkatohej. E gjitha bëhej kur ai nuk kishte asnjë faj. Për këtë isha shumë i bindur.

Marrëdhëniet me shokët patën ndryshime?
Patën detyrimisht. Unë ju tregova pak çaste më parë që kjo ishte vuajtja ime e dytë, që nuk ishte e vogël. Aty unë njoha tipat dhe karakteret. Shumë shokë që i kisha pasur të pandarë, filluan të më urrenin. Unë nuk prisja që ata të më përqafonin se i shikoja situatat, por edhe të më urrenin apo dhe të më fyenin, kjo ishte e rëndë. Unë kisha qëndruar gjithë kohën time shumë korrekt me ta. I kisha dashur me gjithë sinqeritetin tim dhe po çuditesha për herë të parë se çfarë lloj karakteresh përjetoka njeriu. Ishte vërtet e çuditshme, por edhe e dhimbshme.

E besoni se dikur mund t'ju ishin afruar për interes, për shkak të postit të lartë të babait tuaj?
Më pas, kur pashë atë që po ndodhte, fillova të besoja edhe në këtë gjë.

Pati shokë që ju qëndruan afër?
Pati. Nuk mund të flas për të gjithë, pasi kishte edhe nga ata që donin, madje kishin edhe kurajon të më mbronin. Pra, shkurt po ju tregoj se kishte njerëz edhe të respektueshëm, por edhe të parespektueshëm. E keqja për mua ishte se në këto momente filloi dyzimi i karakterit dhe personalitetit. Ishin momente që unë po ndryshoja katërcipërisht. Fshehja e mendimeve dhe e shfaqjes normale dhe ruajtja e stërmundimshme, u kthye në normalitet të çuditshëm. Po e provoja në kurrizin tim poshtërimin e karakterit njerëzor.

Keni ndonjë episod me ndonjë shok që ju ka qëndruar afër?
Ka qenë një histori e lezetshme. Unë kisha pasur një shok të ngushtë. Kisha mësuar në rrugë të ndërmjetme se babai i tij kishte marrë disa goditje politike të fuqishme. Megjithatë, unë i qëndroja afër, pa e vrarë shumë mendjen për këtë problem. Kishim arritur të shoqëroheshim shumë bashkë dhe kjo shoqëri binte në sy nga të gjithë. Kur u mblodh organizata e rinisë për të më përjashtuar mua, që jashtë, para se të fillonte mbledhja, e takoj me marifet dhe i them: "Duhet të më kritikosh i pari ti. Do të çohesh dhe do të përvishesh me çfarëdo fjalori që të duash, por vetëm duhet të më godasësh". "Si ka mundësi që të më thuash këtë? - më tha shoku im që quhej Astrit. - Unë nuk mund të bëj një veprim të tillë. Ne kemi qenë shokë dhe do të jemi të tillë". E sqarova dhe e binda se ai patjetër ishte në vëzhgim ngaqë kishte shoqëri me mua dhe mund të goditej për shkakun tim, pasi një përvojë për një rast të tillë e kishim. Kështu që, sa hymë brenda, Astriti u çua i pari dhe nuk la gjë pa thënë kundër meje. Pas kësaj, atë e morën ta përpunonin së bashku me shumë të tjerë, për të më survejuar kudo. Gjithsesi, ai erdhi e më tregoi në mënyrë të fshehtë për detyrën që i kishin dhënë.

Kur u takove me familjen?
Në fund të qershorit, si mbaroi zbori, unë arrita në Tiranë. Aty shkova njëherë nga shtëpia dhe larg e larg nuk pashë asnjë gjurmë jete. Ishte e tmerrshme, nuk dija se në çfarë zone të Shqipërisë ndodheshin prindërit e mi në ato momente. Shkova nga halla që kisha në Tiranë. Aty mësova që familjarët e mi ishin internuar në fshatrat e Vlorës. "Duhet të jenë në fshatin Kotë," më thanë. Megjithatë, unë nuk do të nisesha menjëherë pa sqaruar punët në universitet. Nga sa mësova te halla, kuptova se guri po rrokullisej shumë keq. Ngjarjet ishin të pabesueshme. Goditja kishte përfshirë gjithë farefisin tonë.

Për shembull?
Situatatat e tmerrshme kishin filluar në të gjithë fisin tonë, sidomos në njerëzit shumë të afërt. Dajën tim ma kishin përjashtuar menjëherë nga Partia. Xhaxhanë tim, që kishte qenë inxhinier në Institutin e Projektimeve, madje kishte qenë me grupin e projektuesve të hidrocentralit të Fierzës, e kishin çuar në Fushë-Arrëz. Djalin e hallës, që kishte qenë përkthyes i anglishtes, e kishin hequr nga puna dhe e kishin çuar punëtor. Megjithatë, ndonëse njerëzit e mi po goditeshin përditë, gjithsesi ishin në ankth për fatin e babait dhe të familjes sonë. Kryesisht halla nuk po e përmbante dot veten.

Kur u takuat me familjen?
Unë do të mbyllja një herë problemet me universitetin. Nuk mund të bëja ndryshe. Kudo flitej për grupin armiqësor që kishin zbuluar në ekonomi, dhe këtë e konsideronin si një fitore të madhe për popullin dhe atdheun. Unë isha krejt i hutuar dhe i mpirë, pa ditur se çfarë të bëja. Orë e çast mendoja se tashmë im atë, që ishte i pari nga shqiptarët e internuar në ishujt e fashizmit për protestën kundër pushtimit të Shqipërisë, tashmë kishte marrë etiketën e armikut. Që të nesërmen e ardhjes në Tiranë shkova dhe dorëzova rrobat e zborit dhe prita se si do të shkonte puna. Nuk vonoi shumë dhe në fakultet u zhvillua një mbledhje urgjente e komitetit të rinisë, e cila mori vendim që unë të përjashtohesha nga shkolla.

Çfarë bëtë pas kësaj?
U nisa që të nesërmen në fshatin ku ishte internuar familja ime. Të them të drejtën, nuk dija as ku të shkoja, se nuk kisha saktësuar shumë jo vetëm vendndodhjen e familjes, por as edhe të fshatit. Hipa në tren që në mëngjes dhe arrita në Fier, pasi atëherë deri në Fier kishte tren. Aty dola për të gjetur ndonjë makinë të rastit, e cila do të më çonte si fillim në Vlorë. Mbaj mend që atë ditë kishte shumë lëvizje njerëzish, dhe qarkullim automjetesh kishte shumë pak. Pas më shumë se dy-tre orësh peripecish, munda të arrija në Vlorë. Që aty po pyesja njërin dhe tjetrin se ku duhej të drejtohesha për në Kotë. Koha kalonte dhe ankthi për babanë po më mbërthente të tërin. Më së fundmi, atje nga pasditja arrita në fshat. Ishte për t'u çuditur, por aty babanë e gjeta drejtor të fermës. Kishte edhe një makinë. Përfytyro që të ikësh nga një ambient, siç ika unë nga universiteti, ku thuheshin njëqind e një të këqija për të, aq sa ty të të përjashtojnë nga universiteti dhe të pushojnë nga puna të gjithë njerëzit e afërt, aq sa ti ikën me peshën e fajit mbi supe. Dhe vjen në internim e babanë e gjen drejtor ndërmarrjeje.

Si kishte mundësi?
Më vonë do ta mësoja se kjo ishte një taktikë e kamufluar që ndiqej për të gjithë kuadrot që viheshin në shënjestër për t'u goditur. Kështu kishte ndodhur dhe me mikun e tij, Koço Theodhosin, të cilin, si e kishin internuar në Kurbnesh, e kishin bërë drejtor të minierës së bakrit. Por këto do të ishin të përkohshme.

Po vetë babai juaj, ishte pesimist për të ardhmen?
Në fillim babai im, kur ishte caktuar dhe drejtor ferme, u mendua të paktën se mund të mbaronte me kaq kjo gjë. Këtë, mendoj unë, e kishte nga idealizmi, apo dhe nga bindja e tij se derisa nuk kishte bërë gjë, nuk mendonte se do ta shkatërronin më tej. Kjo bindje iu forcua kur kishte shkuar në komitetin ekzekutiv të rrethit për të sqaruar problemin tim të shkollës së lartë. Ata i kishin thënë që të mos shqetësohej, se nuk do t'ia përjashtonin djalin nga shkolla. Kështu që ai kishte ikur disi i ngrohtë në shtëpi.

Po kur shkuat ju i përjashtuar nga shkolla, si reagoi?
U befasua. Jo vetëm kaq, por kur i tregova se çfarë po ndodhte ndërmjet njerëzve tanë, të cilët po shkarkoheshin nga punët e mira dhe po transferoheshin deri në zonat më të thella të Shqipërisë, u befasua edhe më shumë, aq sa filloi të besonte se puna kishte pasoja që tashmë kuptoheshin. Nga sa i fola unë, ishte shumë e kuptueshme se sa thellë do të shkonte thika.

Patët biseda intime ato ditë me babanë?
Ato ditë kemi biseduar për shumë gjëra. Bisedat nuk i bënim në shtëpi, por në lëvizje, duke dalë sa në një vend në tjetrin, me pretekstin se po nxirrnim në shëtitje mbesën e vogël.

Çfarë bisedonit?
E çfarë mund të bisedonim. Nuk kishim kurrfarë dijenie për çfarë do të bëhej dhe për sa akuzohej babai. Më shumë hamendësonim nën një ankth të veçantë.

Ju ishte shprehur ndonjëherë se mund të arrestohej?
Jo. Madje mundohej të anashkalonte çdo gjë në bisedë. Me sa kam kuptuar, nuk donte të na trembte. Pastaj mendonte se kur të ndodhte, do të gjenim forca ta përballonim, se ne ishim të rritur.

Ju filluat punë?
Për momentin që po flas, pra për muajin korrik, kur unë shkova në fshat, u vendosa në një punë sezonale si punëtor. Por babai nga muaji gusht u shkarkua si drejtor dhe u caktua të punonte si punëtor karburanti. Pra, bënte furnizimin e makinave me karburant.

Sa vjet internim ju kishin dhënë?
Na dhanë fillimisht pesë vjet, por pastaj rritej çdo vit nga pesë të tjera. Kështu ndiqej një praktikë e pashkruar. Në këtë formë ne kemi shpëtuar nga internimi vetëm pasi erdhi demokracia në Shqipëri, pra kemi ardhur në Tiranë pas viteve '90.

Si u arrestua Abdyl Këllezi?
Ai është arrestuar publikisht dhe demonstrativisht në mes të ndërmarrjes. Ka qenë data 4 shtator. Aty rreth orës 17.00 e thërresin në punë siç ndodhte zakonisht kur kishte raste që kërkohej të furrnizohej me karburant ndonjë makinë. Kështu që edhe atë ditë, si dhe herë tjetër, u nis me çelësat e karburantit në dorë. Sa kishte shkuar në oborrin e ndërmarrjes, e arrestuan.

Ju e morët vesh?
Vetëm pasi e kishin arrestuar babanë, ne kuptuam se çfarë kishte ndodhur, pasi erdhi grupi i kontrollit të shtëpisë, të cilët evidentuan dhe regjistruan gjithçka që ndodhej aty.

Ju sekuestruan gjë?
Atë ditë jo. Sekuestrimin e bënë vetëm pas dënimit me vdekje të babait.

Ju keni pasur ndonjë kontakt që nga momenti i arrestimit?
Ne për herë të fundit e pamë vetëm kur iku me çelësa në dorë. Pas atij momenti nuk morëm dhe as nuk mundëm të jepnim qoftë edhe një përshëndetje. Madje, edhe në gjyq nuk thërritën asnjë familjar, madje as nënën time. Kjo është shkelja më flagrante e të drejtave më minimale të njeriut, ku të paktën në një vendim të tillë nuk është i pranishëm asnjë familjar! Vetëm se mbaj mend se pas ndonjë viti pas arrestimit, erdhën disa oficerë të Ministrisë së Brendshme, të cilët kërkuan kostumin e tij. Mamaja u kërkoi që ta takonte, ndërsa ata iu përgjigjën se do ta merrte vesh shpejt.

E prisnit dënimin e tij me vdekje?
Çdo gjë ishte enigmë. Ne vetëm hamendësonim. Tensioni ishte i papërshkruar. Vritnim mendjen në do ta pushkatonin apo jo. Çdo gjë e dallonim nga sytë e njerëzve, pasi unë isha bërë ekspert për t'i dalluar njerëzit në sy. Në qoftë se ishte keq puna, na shikonin disi me dhembje, siç dhe ndodhi në momentin që ishte bërë ekzekutimi.

Pse, çfarë patë te njerëzit?
Dallova qartë një dhimbje që shprehej qartë ndër ta. Kishte njerëz shumë të mirë, të cilët e kuptonin që nuk kishim bërë gjë. Sepse, që të tregohem i sinqertë, shumë njerëz ishin dashamirës dhe shumë të mirë, ashtu siç kishte edhe të tjerë të cilët ishin provokatorë dhe shumë të këqinj.

Pse, kishin dijeni njerëzit?
Po, ata mësonin çdo gjë, sepse pyesnin, ndërsa neve nuk na thoshte kush gjë. Di që parandjeva diçka për fatin që e priste babanë tim, pasi atë periudhë në gjithë median dhe në çdo komunikatë ai shahej dhe bëhej përgjegjës për çdo gjë. Kjo kishte të bënte me përpunimin e opinionit për atë që ishte parashikuar të ndodhte, pra për pushkatimin e babait tim.

Si e morët vesh pushkatimin e tij?
Dënimin dhe pushkatimin e morëm vesh vetëm në një moment. U bë mbledhja e popullit, ku u lexua komunikata e famshme, e cila fliste për zbulimin e grupit më të rrrezikshëm të ekonomisë, të kryesuar nga Abdyl Këllezi dhe Koço Theodhosi, të cilët partia i kishte dënuar me vdekje dhe tashmë ishte bërë pushkatimi i tyre. Për çudi, këtë e parandiem që në mëngjes të asaj dite, sepse, siç të tregova diçka më parë, njerëzit ishin vënë në dijeni për diçka të tillë. Ata na shikonin me keqardhje dhe me një dhembje të veçantë dhe të pashpjeguar.

Çfarë bëtë në momentin që lexohej komunikata?
Sa foli për ekzekutimin e babait, filluan duartrokitjet e njohura. Nuk mundëm të duronim dot dhe rrëshqitëm për të dalë, duke shkuar menjëherë në shtëpi. Më shumë u ruajtëm nga ndonjë demaskim që mund të na bënin njerëz të irrituar.

Sa vjet bëtë në internim?
Bëmë plot 16 vjet. Që nga korriku i 1975-s e deri në korrikun e 1991-shit. Po të flasësh pastaj për kushtet dhe peripecitë e internimit, ato dihen tashmë dhe nuk ia vlen të merresh me to.

E keni gjetur varrin e babait?
Nuk e kemi gjetur ende. Kemi kërkuar edhe ndihmën e atyre që vranë tim atë, Rrapi Minos dhe Arianit Çelës, të cilët, me mënyrat e veta të shpjegimit, nuk na dhanë asnjë të dhënë.


-----

[BlueBaron]

... qahen "bllokmenet" pasi rane nga fiku, pse nuk flisnin kur ishin maje fikut apo secili "o lele byça ime". Po kur ishin keshtu le te rrine urte e te mos llapin duke u qare e duke bere si te ndershem se e dinin fatin qe me pare ...